دیزاین و ڕێکخراوی خانە

خانە دەتوانین وەکو کارگەیەک بیهێننیە بەرچاو کە لەچەندین ئامێر پێکهاتووە و بەیەکەوە بەستراون و کار دەکەن و ژیان و وزە بۆ زیندەوەرەکە دابین دەکەن ، خانە بەلایەنی کەم پێویستی بەم چوار پۆلە پێکهاتەییە هەیە

①کاربۆهایدەریت

②چەوری

③پرۆتین

④ماددەی جینی وەک دی ئێن ئەی یاخود ئاڕ ئێن ئەی

لەم بابەتەدا تەرکیز ئەکەمە سەر پێکهێنەرێکی پێویستی خانە ، کە ئەویش

cell membrane

واتا پەردەخانە

ئەم پەردەخانەیە وەکو دیوارێک وایە بۆ خانە و پێکهاتەکانی ناو خانەدەپارێزێت ، پەردەخانە لەمانە پێکدێن

①lipids ( phospholipids and cholesterol)

چەوری (فۆسفۆلیپید و کۆلسترۆڵ)

②proteins

پرۆتینەکان

③carbohydrate

کاربۆهایدەریت

سەیری وێنەی ژمارە 1 بکەن کە لەدواتریش پێویست دەکات سەیری بکەیتەوە

هەروەکو وتمان پەردەخانە پارێزەری خانەیە ، بۆ نمونە پەردە خانە بدڕێت ئۆکسجین خانە لەناودەبات ، بەڵام لەهەمان کاتدا ئەگەر بێت و پەردەخانە شتێکی سادە بێت و  نەهێڵێت هیچ شتێک بێتە ژورە و هیچ شتێک بچێتە دەرەوە دیسان دەمرێت،  جا دەبێت پەردەخانە چەندین چەناڵ یاخود دەرگای تێدابێت(کە لە پرۆتین پێکهاتوون) بۆ ئەوەی ڕێگابدات کە زیندەگەردیلەییەکان

biomolecules

لەگەڵ ئایۆنە بارگاوییەکان

charged ions

و پاشەڕۆ خانەییەکان

cellular waste

بچنە ناو خانە و بێنەدەریشەوە

جا بۆیە بۆ ئەوەی خانە بژی پێویستمان بەم چەناڵانە هەیە ، بەڵام سروشتێکی کوێر چۆن دەتوانێ ئەمە پێکبێنێ؟ بەدڵنیایەوە شکستدێنێت چونکە سروشتێکی کوێر شت بەبێ ئامانج و تۆزە تۆزە دەکات واتا پلەبەپلە ، بەڵام ئەم پەردەخانەیە دەبێت هەموو پێکهێنەرەکانی لەیەک کاتدا هەبێت بەشێوەیەکی ڕێکخڕاو ، ئەگەر نا خانە ناژی

بەرگەخانە دەبڵ چینە واتا

double layer

لەهەمان کاتدا جیڕە

flexible

و جێگیرە

stable

و بەرگریکاریشە

resistance

بەرگەخانە دەبێت ڕێگری بکات لە ئۆکسجین و جێگر بمێنێتەوە لەناو ناوەندێکی شلی ترشدا و بتوانێ بەرز ونزمی پلەی گەرما و

ph

ڕابگرێت

جا پەردەخانە دەبێت

phospholipid

بێت ، بۆ ئەوەی بهێڵێت خانە وەڵامی هەموو ئەو گۆڕانە فیزیای و کیمیاییانە بداتەوە ، با ئێستا سەیری پێکهاتەی بکەین

لەدوو بەشی سەرەکی پێکدێت ، کە تایبەتمەندی کیمیای و فیزیاییان پێچەوانەی یەکە

①بەشی سەر

head

کە جەمسەرە

polar water loving (hydrophilic)

②بەشی کلک

tail

کە ناجەمسەرە

non polar water hating (hydrophobic)

جا ئەم جیاوازیە پێچەوانەیە لەنێوان سەر و کلکدا ، شتێکی ناوازە و پێویستە.

کاتێک ئاو دێت ، سەرەکان ڕێک بەدوای یەک ڕیز دەبن ، کلکەکانیش بەتوندی دەپێچرێنەوە و پەیوەندنی دروستدەکەن واتا کلکەکانی خوارەوە لەگەڵ ئەوانەی سەرەوە

tail to tail arrangement

جا ئەوکات کلکەکان پارێزراون لە ئاو ، سەرەکانیش ئاویان لایە ، بەو شێوەش ئاو لەناو و دەرەوی خانە بوونی دەبێت ، ئەمەش ڕێکخڕاوییەکی ناوازەیی هەندەسییە

phospholipid

فۆسفۆلیپید وتمان دەبێت جیڕ بێت بەڵام  لەهەمان کات لەڕووی میکانیکی  و کیمیاییەوە دەبێت بەرگریکار بێت لەدژی ئەو گۆڕانکاریانەی کە پێویستە خانەی لێ بپارێزێت ، جا خۆشبەختانە ئەم تایبەتمەندیە ڕێکخڕاوانە لە فۆسفۆلیپید هەن ، ئەم تایبەتمەندییە کیمیایانە لەڕێگای ڕێکخستن و درێژی و شکڵی

3-D

بۆندی کاربۆنەکانەوە لە بەشی کلکدا بەدەست دەهێنرێت.

لەچەوریدا بۆندەکان یان سینگڵن یاخود دەبڵن واتا

C_C

کە سینگڵە و تێرە

C=C

دەبڵە وناتێرە

جا یان ئەوەتا ئەم جۆرەڕیزبوونە دروست دەبێت

 “cis”: RC=CR

یاخوود ئەمە

“trans”: RC=CR

جا فۆسفۆلیپیدی ناتێر بەسەرەکی لە

cis

پێکدێت ئەمەش وادەکات ، چەمینەوەیەکی ناوازە دروستبکات لە زنجیرەیەکی درێژی هایدرۆکاربۆنی.

cis

کەمتر جێگیرە بەبەراوردی

trans

لەڕووی گەرمەجوڵەوە ، بەڵام ئەمەش پێویستە وابێت ، بۆ ئەوەی چەمینەوەی زنجیرە ترشە چەورییەکان کەمتر پێچاوەبێت ، جا بۆیە چەوری ناتێری

cis

پلەی توانەوەی کەمترە لەچەوریە تێرەکان یان چەوری ناتێری

trans

(پلەی توانەوە melting point)

بەهەمان شێوە درێژی زنجیرەی کاربۆنەکان و جەسمەرە جیاوازەکان کۆنتڕۆڵی تایبەتمەندیە کیمیاییەکانی ئەم گەردیلانە دەکات

ئەم پرۆسە و پێکهاتە هەندەسییە ناوازانە چۆن بە پرۆسەیەکی کوێری بێ ئامانج دروستدەبێت؟

ئەبێت بە سوتفە زنجیرەیەک کاربۆن لەنێوان دوانزە بۆ هەژدە کاربۆن دروستبێت ، کە ئەمەش لەڕووی کیمیایەوە ڕێتێنەچووە

پاشان دوو زنجیرەیان بلکێن بە گەردیلەیەک بەناوی

glycerine

پاشان چەوری

cic

دەبێت بچێتە شوێنی تایبەتی خۆی بەڕێژەیەکی تایبەت ، پاشان دواتر فۆسفەیت ئەنایۆن

(PO₄-)

لەگەڵ گروپێکی تری جەمسەری ، وەک ئیسلین دایمەین

ethylene diamine

دەبێت هەمووی بەیەکەوە لەیەک کاتدا و بەدروستی  بەسترابن بە بەرهەمی کۆتایی وەک وێنەی ژمارە 3.

جا خۆشەویستان بۆ ئەوەی خانە پارێزراو و بێت و ژیان بوونی هەبێت ، ئەم فۆسفۆلیپیدە پێویستە کە چەندین پرۆتینی تێدایە ، بەڵام ئەگەر پەردەخانە هیچ چەناڵێکی تێدانەبێت ، چۆن چۆنی ترشە ئەمینیەکان دەگوازێتەوە بۆ ناو خۆی بۆ ئەوەی پرۆتین دروستبکات ؟

چونکە بەپێی سروشتێکی کوێر کە بەپلە شتەکان دروستدەکات دەبێت پەردەخانەیەکی بێ چەناڵی دروستکردبێ سەرەتا (نازانین چۆن)، بەڵام ئەمە دەبێتە هۆکاری مەرگی خانە چونکە چەناڵی نییە و بێ پرۆتین دەبێت.

جا بۆیە دەبێت پەردەخانە دیزاین کراوبێت بەڕێکخراوی ئەگینا نەژیان بوونی دەبێت وە نەژیان گەشەدەکات

ئێستاش ناوازەییەکی تر پەردەخانە باسدەکەین ، ئەویش ڕێپێدانی پەردەخانەیە بە ئاو ، جا خانە بۆ مانەوە و کارکردنی پێویستی بە ئاوە ، بەڵام لێرەدا کێشەیەک هەیە

ناو خانە پێویستە کارەباییەن نەرێی بێت

electrically negative

خانەش ئەمە بەدەستدێنێت لەڕێی کۆنتڕۆڵکردنی گواستنەوەی سۆدیۆم و پۆتاسیۆم

بەڵام ئاو

H2O

بەبۆندی هایدرۆجینی بەستراوە ، ئەم تۆڕە هایدرۆجینیەش

وادەکات ئاو کاربکات وەک وایەری پرۆتۆن

proton wire

کە هەڵگری

H+

واتا ئەگەر ئاو بەم شێوەیە بڕواتە ناو خانە تێکدەدات ، بەڵام  پەردەخانە چەند فیلتەرێکی هەیە بەناوی

Aquaporins

ئەم فلتەرانە دێن

H+

لە ئاو لێدەکەنەوە و ئینجا ڕێ دەدەن ئاوەکە بەسەلامەتی بچێتە ناو خانەکە بێ ئەوەی نەرێیتی خانەکە تێکبچێت

لە دەرگاکانی ئەکواپۆرین ، ترشەئەمینێکی تایبەت هەیە بەناوی

asparagine

کە بەڕێکخڕاوی دانراوە ، لەو شوێنەی ئاوەکە دێتە ژوور ، ئەم ترشە ئەمینیە گرنگە بۆدروستکردن و شکڵدان بە پرۆتینەکان ، بەڵام لەگەڵ ئەوەش بۆند دروستدەکات لەگەڵ

گەردەکانی ئاو و دەستدەکات بەبڕینی

H+

لە گەردیلەکانی ئاو ، بەو شێوەش ئاو دەچێتەخانەکە

جا بەپرۆسەیەکی کوێری سروشت ، کە بەپلە پلە شتەکان دەکات ، پێش ئەوەی ئەکواپۆرین دروستبێ خانەکە دەمرێت چونکە ئاوەکە بە

H+

دەچێتە ناو خانەکەوە

جا بۆیە کاتێک سەیری پێکهاتەکانی پەردەخانە دەکەین ، دەبینین بەندن لەسەر یەک و بەشێوەیەکی ڕێکخڕاو دانراون ، کە پرۆسەی کوێری بێ ئامانجی سروشت شکست دێنێت لە تەفسیریان ، چونکە سروشت نازانێت چۆن لەیەک کاتدا ئەم شتانە لەجێی خۆیان و شوێنی خۆیان ڕێکبخات ، بەڵکو بەکوێرانە هەرجاری و شتێک دەکات ، وە ئەمەش واتای ئەوەیە پێش ئەوەی خانەکە دروستبێ خانەکە دەمرێت ، جا پاش سەیرکردن و وردبوونەوە لەو پرۆسەو پێکهاتە ڕێکخراو و ناوازانە دەگەینە ئەو ئەنجامەی دیزاینێکی ناوازەکراوە بۆ پەردەخانە

سەرچاوەکان:

①https://www.amazon.com/Foresight-Chemistry-Reveals-Planning-Purpose/dp/1936599651

②https://bio.libretexts.org/Bookshelves/Introductory_and_General_Biology/Book%3A_General_Biology_(Boundless)/5%3A_Structure_and_Function_of_Plasma_Membranes/5.1%3A_Components_and_Structure/5.1A%3A_Components_of_Plasma_Membranes#:~:text=The%20principal%20components%20of%20the,enter%20and%20exit%20the%20cell.

③ https://biologydictionary.net/phospholipid/