کێشەی underdetermination

لە فەلسەفەی زانستدا بابەتێک هەیە بەناوی underdetermination کە هەندێ جار پێشی دەوترێ تێزی کوین دوهم کە دەگەڕێتەوە بۆ کارەکانی فەیلەسوف پیری دوهم و کوین ، کە بەسادەی بریتیە لەوەی بۆ هەر بیردۆزێک ، بیردۆزێکی پێچەوانە هەیە کە هەمان داتا و بەڵگەکان لێک بداتەوە.

ئەم کێشە بەگشتی دەبێتە دوو جۆر : 

1.radical underdetermination

فەیلەسوف لاری لەودن دوو لقی جیاکردوەتەوە :

a:nonuniqueness thesis

کە دەڵێت : بۆ هەر بیردۆزێک (با بڵێین T) وە بۆ هەر بەڵگەیەک کە پشتگیری T دەکات ، بە لایەنی کەم یەک بیردۆز هەیە (کە پێچەوانەی T ە) و بەڵگەش پشتگیری دەکات وەکو T. ئەم جۆرە پێشی دەوترێ radical یان global

b:egalitarian thesis

کە دەڵێت هەموو : هەموو بیردۆزێک پشتگیریکراوە بەبەڵگە هەروەکو بیردۆزە دژەکانی.

بەڵام ئایا بۆ هەموو بیردۆزێک ، بیردۆزی دژ هەیە ؟وەڵامەکە بەڵێیە لای هەندێک، وەکو فەیلەسوف ئەندرێ کوکلا کە لەتوێژینەوەیەکیدا بەناوی

Does Every Theory Have Empirically Equivalent Rivals?

لەساڵی 1996 چوار ئەلگۆریسم پێشکەش دەکات کە بۆچی بۆ هەموو بیردۆزێک ، بیردۆزی دژ هەیە.

2.transient underdetermination

ئەم جۆرە کاتییە ، واتا لەکاتێکی دیاریکراودا ئەو بەڵگە و داتایانەی لامانن بەس نین بۆ پشاندانی بەهێزی بیردۆزێک بەسەر بیردۆزەکانی بەرامبەریدا بەڵام بە تێپەڕبوونی کات دەرئەکەوێت کامە بەهێزترە.

ئەم کێشەیە لە ئێستەدا بۆ دیبەیتی ڕیالیست و دژە ڕیالیستەکان لەسەر مەسەلەی confirmation ە واتا ڕاستدانان کە ئەگەڕێتەوە بۆ فەیلەسوف دوهم کە بەسادەی بەم شێوەیە کاتێک دوو مۆدێلی دژ بەیەک ، دانەیەکیان هەڵە دەردەچێت نابێت وابیربکەینەوە بەرامبەرەکەی ڕاستە ، چونکە زاناکان هەمیشە تێستی چەند مۆدێلێکی دیاریکراو ئەکەن کە گەشەیان پێداوە ، جا هەڵەبوونی دانەیەک ڕاستبوونی ئەوی تر نییە ، بەڵکو دەکرێ هەموویان هەڵە بن.

ئەگەر نمونەیەکی سادە بدەین بۆ ئەم کێشەیە لەسەدەی هەژدە ساموێل کلارک پێی وابوو (تێڕوانینی نیوتنانە) سەنتەری بارستای کۆمەڵەی خۆر ناجوڵێ لەگەڵ بۆشایی ڕەها ، لەبەرامبەردا لایبنز پێی وابوو سەنتەری بارستای کۆمەڵەی خۆر دەجوڵێ بەخێراییەکی هاوچەشن لەگەڵ بۆشای ڕەها ، هەردووکیان لەڕووی بەڵگەوە دروستبوون.

بۆ خوێندنەوەی زیاتر سوود لەم سەرچاوانە وەربگرە:

1.The Aim and Structure of Physical Theory, translated by

P. P. Wiener. Princeton, NJ: Princeton University Press.

2.Resisting Scientific Realism k. brad wray

Aarhus University